Jo'nun Çocukları

BirGün Pazar
10 Mart 2013

Çocukken dönüp dönüp yeniden okuduğum kitaplardan biri “Küçük Kadınlar”dı. Bu herhalde beklenen bir kız çocuğu davranışı olsa gerek ki, herkes bu durumdan memnun görünüyordu.

Bunun üzerine, serinin ikinci kitabı olan “İyi Hanımlar”ı da okudum. Fakat ilk roman kadar beğenmedim onu. Kitap dedemin kütüphanesinden çıktığı için dili çok eskiydi. Hatta “İyi Zevceler” adı altında çevrilmişti. O nedenle biraz mesafe almış olabilirim. Ama bence daha önemli bir mesele vardı: Bu romanda herkes sürekli evlenip duruyordu. Sevgi ve hayranlıkla bağlı olduğum Jo March bile. Bense sadece on bir yaşındaydım ve bu durumu tahammül edilmez buluyordum.

Üniversitede bir arkadaşıma ilk rol modelimin Jo March olduğundan söz etmiştim. Dört kız kardeşin içinde kendime en yakın bulduğum kişi oydu. Dünyaya duyduğu merak, “kibar bir genç hanım” haline gelmenin fikrine bile dayanamıyor olması, edebiyatla kurduğu sıkı fıkı ilişki gibi birçok ortak yönümüz vardı. Benim gibi yazar olma hayalleri kuruyordu. Tavan arasında pencereye oturup elma yemesinde bile kendimden bir şeyler buluyordum. “Evet Jo,” dedim arkadaşıma, “Benim karakterim oydu.”

Arkadaşım akıllı bir kızdı. “Herkesinki odur zaten,” diye cevap verdi gülerek. “Başka kim olacaktı ki? Meg çok geleneksel ve sıkıcıdır. Beth o kadar iyi kalplidir ki, gencecik ölmesi gerekir. Amy ise süsünden püsünden yanına varılamayacak kadar kokettir.” Haklıydı tabii. Hepimiz elma yiyerek kitap okuyan küçük kızlardık. Kendimizi Jo March ile birlikte hayal etmemizden daha doğal ne olabilirdi? Hem belki yazarın istediği de buydu.

Jo March, birçok kaynağın da ifade ettiği gibi, Louisa May Alcott’un ta kendisidir aslında. Onun için belki de kendi karakterini hikayenin merkezine koymuş olmasını yadırgamamalıyız. Alcott da kızlarla dolu bir ailede büyümüştür, edebiyat sever bir ailenin çocuğudur. O da haksızlıklara tahammülü olmayan ve özgürlüğünden taviz vermeyen bir kadındır. Kadın hakları ve köleliğin kaldırılması mücadeleleri içinde aktif olarak yer almasına hiç şaşırmayız mesela. Bir yandan aile bütçesine katkıda bulunabilmek için öğretmenlik, hemşirelik, dadılık, temizlikçilik gibi işler yaparken, bir yandan da yazarlık hayalinden hiç vazgeçmemiştir. “Küçük Kadınlar” ve onu takip eden üç devam kitabının yayınlanmasından sonra iyice meşhur olduğunda, bu başarıyı çoktan hak etmiştir aslında.

Nesiller boyu “hanım hanımcık” olma fikriyle barışamayan kaç kız çocuğu, Jo ile birlikte tavan arasındaki o pencerenin içine oturmuş ve başka bir dünyanın hayalini kurmuştur? Benim gibi kim bilir kaç çocuk, anneleri onların arkasından “Küçük adımlarla yürü!” diye seslenirken, ama Jo olsa koşardı diye düşünmüştür.

Jo’yu bu kadar ilginç yapan nedir? Geleneksel kadınlık rollerini reddetmesi mi?

Jo’nun bu cinsiyet rolleriyle bir derdi olduğu bellidir. Çocukluktan kadınlığa geçiş dönemini anlatan ilk kitapta erkek olmadığı için sık sık hayıflandığına şahit oluruz. Josephine olan ismini kısaltıp Jo yapmıştır. Babası onu şakayla karışık “oğlum Jo” diye sever. Hatta arkadaşı Laurie bile ona arada bir “sevgili dostum Jo” diye hitap eder. Romanın bir yerinde ablası Meg, artık genç bir kadın olduğunu ve saçına başına dikkat etmesi gerektiğini söylediğinde, Jo birdenbire patlar: “Hanımefendi falan değilim. Eğer saçlarımı toplamak beni o hale sokacaksa, ben de yirmi yaşına gelene kadar iki örgü yapar öyle dolaşırım. Büyümekten, Küçükhanım March olmaktan, uzun elbiseler giyip porselen bir biblo gibi köşede durmaktan nefret ediyorum.”

Önce bunun sadece Jo’nun tam bir “Erkek Fatma” olmasıyla ilgili olduğunu düşünürüz. Öyledir de. Ama bundan çok daha fazlasıdır aslında.  Jo, büyüdüğünde iyi bir şeyler yapmak ister, dünyayı değiştirecek bir şeyler: Bir roman yazmak gibi mesela. Ve bunu geleneksel kadınlık rollerinin içinde kaldığı müddetçe yapamayacağının farkındadır. Yapacağı her ne ise, bunun evlenmekle, güzel kılıklar giyip ortalıkta salınmakla ve bir eve sıkışıp kalmakla ilgisi olmamalıdır.

Jo bunlardan fazlasını talep eder. Büyümeyi, değişip dönüşmeyi ve dünya ile ilişkisi içinde kendini tanımayı ister. Bu anlamda gerçek bir oluşum romanı karakteridir. Ne var ki, o dönemde romanların merkezinde duranlar kadınlar değildir. Onlar olsa olsa yan karakter olabilirler. Birkaç istisna dışında, o yıllarda böyle bir yolculuk ve onun getireceği dönüşümü anlatan hikayelerin kahramanları hep erkeklerdir. Dünya onlarındır çünkü. Gerçek hayatta olduğu gibi kurguda da böyledir bu.

Halbuki Jo dünyayı ister. Romanın içinde bir kişi olarak kendisi için, romanın ötesinde bir sembol olarak ise bütün kadınlar için. Mesele budur.

Louisa May Alcott hiçbir zaman evlenmez. Hayatını yazmaya ve kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmesi için yürütülen siyasi mücadeleye adar. Öldüğünde bu mücadelenin önde gelen isimlerinden biri haline gelmiştir. Kitapları ise Amerika’nın her yerinde okunmakta ve birçok genç insana ilham vermektedir.

Onları etkileyen Jo’nun hikayesidir. Çünkü Alcott’un cesur, hevesli ve neşeli karakterine kayıtsız kalmak mümkün değildir. Çünkü Jo March, dünyaya karşı dinmek bilmez bir merakla ve istekle doludur. Ama yazar onu kitabın sonunda bir eş ve anne rolüne yerleştirmeyi tercih eder. Böylesi çok daha kolay kabul edileceği için mi? Yoksa gerçek hayatta tecrübe etmediği bir durumu, kurgulamaktan hoşlandığı için mi? Bunları hiçbir zaman bilemeyeceğiz.

Yine de Jo’yu sevmekten hiç vazgeçmeyiz. Kitaplar boyu bağlı kalırız ona. Çünkü hala aynı harika insandır. “Jo’nun Çocukları”nda görürüz ki, güzel çocuklar yetiştirmiştir. Dünyayı değiştirecek çocuklar. Ama yine de içimiz şöyle bir burkulur. Çünkü gençliğinde hayal ettiği hayatı süremez.

Halbuki o dünyayı çoktan hak etmiştir. En az annelerimiz kadar.